Bipolar Bozukluk

Bipolar bozukluk (manik-depresif hastalık veya iki uçlu bozukluk) kişinin duygudurumunda, enerji ve aktivite düzeyinde, konsantrasyonunda ve günlük işlevleri yerine getirme yetisinde olağandışı değişimlere neden olan bir psikiyatrik bozukluktur.

Bipolar bozuklukta hastalık dönemleri sırasında kişinin duygudurumda, enerji ve aktivite düzeylerinde belirgin değişimler gözlenir. Bu duygudurum değişimleri, aşırı yükselmiş, sevinçli, coşkulu, sinirli veya coşkulu (manik dönemler) dönemlerden üzgün, kayıtsız veya umutsuz dönemlere (depresif dönemler) kadar uzanır. Daha az şiddetli manik dönemler ise hipomanik dönemler olarak adlandırılır. Duygudurum epizodlarının meydana geliş sıklığı değişkenlik gösterir.

Bipolar bozukluk tipik olarak geç ergenlik veya erken yetişkinlik döneminde teşhis edilir. Belirtiler zamanla değişebilse de bipolar bozukluk genellikle ömür boyu tedavi gerektirir.

Bipolar bozukluğun nedenleri nelerdir?

Bipolar bozukluğun tek bir nedeni yoktur. Bipolar bozukluk diğer duygudurum bozukluğu tablolarındaki gibi biyolojik ve çevresel, psikososyal etkenlerin etkileşimiyle ortaya çıkmaktadır.

Biyolojik etkenler genetik faktörler, biyokimyasal faktörler, nöroanotomik değişimler ve nöroendokrin sistemdir.

Bipolar bozukluk belirtileri nelerdir?

Semptomlar ve şiddeti değişkenlik gösterir. Bipolar bozukluğu olan bir kişide belirgin manik veya depresif dönemler olabileceği hastalık belirtilerinin olmadığı uzun dönemler (bazen yıllar) de olabilir. Bir kişi ayrıca her iki uç noktayı da aynı anda veya hızlı bir sırayla deneyimleyebilir.

Şiddetli bipolar mani veya depresyon atakları, halüsinasyonlar veya sanrılar gibi psikotik belirtileri de içerebilir. Genellikle, bu psikotik belirtiler atakların şiddeti ile ilişkilidir.

Mani belirtileri

Manik dönem, bir kişinin günün büyük bir bölümünde coşkulu veya sinirli olduğu, normalden daha fazla enerjiye sahip olduğu ve aşağıdaki davranış değişikliklerinden en az üçünü yaşadığı en az bir haftalık bir dönemdir:

Azalan uyku ihtiyacı (örneğin, normalden önemli ölçüde daha az uyumasına rağmen enerjik hissetme)
Konuşma miktarında artış veya daha hızlı konuşma
Düşünce hızında artış veya fikir uçuşmaları
Dikkat dağınıklığı
Artan aktivite (örneğin huzursuzluk, aynı anda birkaç proje üzerinde çalışma)
Artan riskli davranış (örneğin hızlı araç kullanma, aşırı ve gereksiz harcamalar, rastgele cinsel ilişkiler)

Bu belirtiler kişinin işlevselliğinde belirgin bir bozulmaya yol açar ve kişinin yakınları tarafından da farkedilir.

Bipolar bozukluk teşhisi konması için, bir kişinin en az bir mani veya hipomani atağı geçirmiş olması gerekir. Hipomani, psikotik atakları içermeyen daha hafif bir mani şeklidir.

Mani dönemindeki hastalar sıklıkla coşkulu ve neşeli olsalar da kolaylıkla daha sinirli hale gelebilirler, davranışları daha öngörülemez bir biçime dönüşebilir. Mani dönemlerinde insanlar sıklıkla dürtüsel davranırlar, pervasız kararlar verirler ve olağandışı riskler alırlar. Çoğu zaman manik dönemdeki insanlar, eylemlerinin olumsuz sonuçlarının farkında değildirler.

Depresyon belirtileri

Bir majör depresif dönem, bir kişinin aşağıdaki belirtilerden en az beşini (ilk iki semptomdan en az birini içeren) yaşadığı en az iki haftalık bir dönemdir:

Yoğun üzüntü veya umutsuzluk
Kişinin bir zamanlar zevk aldığı faaliyetlere ilgi kaybı
Değersizlik veya suçluluk duyguları
Tükenmişlik
Artmış veya azalmış uyku
Artmış veya azalmış iştah
Huzursuzluk veya konuşma ve hareketlerde yavaşlama
Konsantrasyon zorluğu
Sık ölüm veya intihar düşünceleri

Bipolar bozuklukta cinsiyet ile ilişkili farklılıklar nelerdir?

Bipolar bozukluğun erkekler ve kadınlarda benzer oranlarda görülür. Kadınların, bir yıl içinde dört veya daha fazla farklı hastalık dönemi görülen “hızlı döngü” yaşama olasılığı erkeklerden biraz daha fazladır. Ayrıca bipolar bozukluğu olan kadınlarda depresyonda geçirilen zaman bipolar bozukluğu olan erkeklere kıyasla daha fazladır.

Bipolar bozukluk genellikle kadınlarda daha erkeklere kıyasla daha ileri yaşlarda başlar ve bipolar 2 bozukluğa sahip olmaları ve mevsimsel duygudurum değişikliklerinden etkilenmeleri daha olasıdır.

Bipolar bozukluğun alt tipleri nelerdir?

Bipolar I Bozukluk

Bipolar I bozukluk, manik dönemlerle karakterizedir. Bipolar I bozukluk teşhisi konması için en az bir manik dönem yaşanmış olması koşulu vardır, depresyona sahip olmanız gerekmese de hastaların önemli kısmında depresyon dönemleri de görülür. Hastalık dönemlerinde psikotik belirtiler (sanrı ve varsanılar) görülebilir.

Bipolar II Bozukluk

Bipolar II bozuklukta tıpkı bipolar I bozuklukta olduğu gibi duygudurum dalgalanmaları yaşanır. Bununla birlikte, bipolar II bozuklukta, yükselmiş duygudurum hiçbir zaman mani şiddetine ulaşmaz. Bipolar II bozuklukta daha az yoğun olan bu yükselme dönemlerine hipomanik dönemler denir.

Bipolar II bozukluk tanısı konabilmesi için kişinin en az bir hipomani dönemi yanında en az bir de depresyon dönemi yaşamış olması gerekir.

Bipolar bozukluk tanısı nasıl konulur?

Bipolar bozukluk tanısı DSM 5 kriterlerine göre belirlenmiş, geçirilmiş hastalık dönemleri üzerinden konulabilir. Mani, hipomani ve depresyon dönemlerinin tanısı için hastanın psikiyatri uzmanı tarafından muayenesi, hasta ve yakınlarından alınan ayrıntılı bilgiler, geçmiş hastalık dönemleri, almış olduğu tedaviler, eşlik eden ek hastalıkların değerlendirilmesi gerekir.

Tanı için psikolojik testlerin, beyin görüntülemelerin (MR, BT) veya EEG gibi testlerin doğrudan yararı yoktur. Ancak belli durumlarda bipolar bozukluk belirtilerini benzer belirtilere neden olabilen bazı hastalıklardan ayırt etmek için bu testlerden yararlanılabilir.

Bipolar bozukluk nasıl tedavi edilir?

Bipolar bozukluk, ilaç tedavilerinin yanı sıra psikolojik tedaviler ve yaşam düzenlemelerini içeren uzun vadeli bir tedavi planı gerektirir.

Bipolar bozukluk kronik bir psikiyatrik bozukluktur dolayısıyla yaşam boyunca dikkatli bir şekilde yönetilmesi gerekir. Tedaviyi temel olarak iki aşamada ele alabiliriz;

Akut Tedavi: Akut tedavide amaç mani veya depresyonu tedavi etmek, duygudurumu tekrar stabil, ötimik hale getirmektir. Duygudurum düzenleyiciler ve antipsikotikler gibi ilaçlar, bipolar mani ve depresyonun akut tedavisinde temel araçlardır. Belli durumlarda Elektrokonvülsif terapi (EKT), özellikle psikotik özellikler gösteren depresyon yaşayan ve ilaç tedavilerine dirençli akut duygudurum dönemlerinde etkili olabilir.

Koruyucu Tedavi: Koruyucu tedavide amaç nükslerin önlenmesi, hastalık belirtilerinin en aza indirilmesi yanında kişinin sosyal ve mesleki işlevselliğinin kazandırılarak fonksiyonel iyileşmenin sağlanmasıdır. İlaçlar, psikoterapiler ve yaşam düzenlemeleri, hastalık yinelemerinin en aza indirilmesini, şiddetinin azalmasını, işlevselliği düzeltmeyi ve yaşam kalitesini iyileştirmeyi amaçlar.

Tedavide hangi ilaçlar kullanılır?

Bipolar bozukluk tedavisinde kullanılan başlıca ilaçlar;

Duygudurum Dengeleyiciler: Tedavide kullanılan en önemli ilaç tipi, duygudurumu stabilize etmek ve atakları önlemek için kullanılan “duygudurum dengeleyici” ilaçlardır. Akut atakların tedavisi ve atakların önlenmesinde etkilidirler. Duygudurum dengeleyici ilaçlar arasında lityum ve antiepileptik ilaçlar (valproik asit, karbamazepin, lamotrijin) sayılabilir.

Antipsikotik ilaçlar: Mani/hipomani ve depresyon dönemlerinin tedavisi yanında duygudurum dengeleyici etkileri nedeniyle de bipolar bozukluk hastalarında sıkça kullanılırlar.

Antidepresan ilaçlar: Depresyon dönemlerinin akut tedavisi sırasında kullanılabilmekte ancak manik ve hipomanik ataklara neden olma riski nedeniyle çoğunlukla duygudurum dengeleyici veya antipsikotik ilaçların yanında verilmektedirler.

Anksiyete Giderici İlaçlar: Benzodiazepin grubu ilaçlar anksiyete kontrolü ve uyku tedavisi yanında hastalığın alevli dönemlerinde saldırgan davranışların kontrolü amacıyla ve genellikle kısa sürelerle kullanılmaktadır.

Bipolar bozuklukta kullanılabilecek psikoterapi yöntemleri nelerdir?

Bipolar bozuklukta hastalar ideal ilaç tedavilerini almaları durumunda dahi nükslerle, eşikaltı hastalık belirtileriyle, işlevsellikte bozulmalarla sıkça karşılaşıyoruz. İlaç tedavilerine eklenen kanıta dayalı psikoterapiler sayesinde ise hastaların işlevselliği, hasta ve yakınlarının yaşam kalitesi artmakta, hastalık yinelemeleri azalıyor. Bipolar bozuklukta etkinliği bilimsel olarak gösterilmiş kanıta dayalı psikoterapi yöntemleri;

Psikoeğitim: Bireysel veya grup terapisi şeklinde uygulanabilen psikoeğitimde amaç hastanın ve yakınlarının hastalık hakkında eğitilmesidir. Bu sayede hastalığın tetikleyicilerini, öncül belirtileri öğrenmeleri, anlamalar ve yönetmeleri sağlanır, ilaç uyumunu arttırma, belirtilerle başa çıkma, ilaç yan etkileri ve stresli yaşam olaylarını yönetmeleri hedeflenir.

Bilişsel Davranışçı Terapi: Bipolar bozuklukta BDT çalışılırken hastalık döneminde davranışları etkileyen duygu ve bilişsel süreçler araştırılır, hastalık belirtilerini şiddetlendiren uygun olmayan düşünce, davranış ve inançların tanınıp değiştirilmesi hedeflenir. Hastalığı öğrenme, başetme becerileri geliştirme sağlanır. Bireysel veya grup terapileri şeklinde uygulanabilir.

Aile Odaklı Terapi: İstekli aile üyeleri ile birlikte çalışılır. Hastada stresi arttıran, destekleyici olmayan aile özelliklerini anlamak ve değişitrmek, destekleyici etkileşimleri bulmak ve arttırmak hedeflenir.

Kişilerarası Sosyal Ritim Terapisi: Sirkadyen ritmi olumsuz etkiyene rutinlerdeki bozulmayı düzeltmek, kişiler arası ilişki ve sosyal ritimleri düzenlemek amaçlanır.